Bosbranden op Sicilië

Natuurbranden zijn niet ongewoon op Sicilië waar de olijfbomen van il circolo groeien. Zwart geblakerde stukken land of soms zelfs hele heuvels herinneren aan spannende momenten, waarop ook wij – of mensen die we kennen- vreesden voor het verwoestende vuur.
Het mediterrane klimaat maakt dat de zomers heet en erg droog zijn. Daar kunnen onze olijfbomen prima tegen, alleen bestaat het risico op natuurbranden. We zijn goed voorbereid en houden alle gebeurtenissen goed in de gaten. Maar hoe komt het precies dat er zoveel bosbranden zijn en hoe gaat Sicilië om met die natuurbranden? 

Eigenlijk zijn er altijd natuurbranden in de zomer. En er is altijd wel ergens vuur op de wereld. Natuurbranden komen vaker in het nieuws als het vuur in de nabijheid van mensen komt. Daardoor kan het beeld ontstaan dat er nu in Europa bijvoorbeeld meer natuurbranden zijn dan normaal.(1) Tot 2018 was dit niet het geval, zoals de grafiek laat zien, en actuelere statistieken hebben we nog niet kunnen vinden. Veel plekken waar het warm en droog is kampen ermee. De bosbranden in Californië in de Verenigde Staten of Australië zijn vaak in het nieuws omdat ze erg groot zijn. Maar ook landen waar je minder vaak over hoort kampen met enorme branden, zoals: Rusland (vooral de vlaktes van Siberië), Canada, Zambia, Angola en Brazilië.

Grafiek: afgebrand gebied in Italië 1980-2019, per jaar in hectare gebaseerd op gegevens van het European Environment Agency (8)

Waardoor ontstaan bosbranden in het mediterrane gebied?

De meeste natuurbranden in Europa worden veroorzaakt door toedoen van de mens, soms onbedoeld soms opzettelijk. Slechts een heel klein percentage heeft een natuurlijke oorzaak zoals door bliksem. (1) Het gaat ons niet om het speculeren over de oorzaken maar om te kijken hoe we hiervan kunnen leren en ons kunnen richten op preventie.
Het mediterrane gebied heeft een ingewikkelde relatie met branden in de natuur. Dit komt doordat sommige branden essentieel zijn in een ecosysteem om, bijvoorbeeld, insectenplagen en ziektes tegen te gaan. En bijvoorbeeld ook om bladeren, takken en andere biomassa op te ruimen zodat er minder brandstof is voor toekomstige branden, waardoor die minder groot worden.
De grote bosbranden waarover in het nieuws wordt gesproken zijn meestal niet gunstig voor de natuur. Niet in de eerste plaats zorgen de branden voor grote economische schade, bovenal zijn ze slecht voor de lucht- en waterkwaliteit, de biodiversiteit, de bodem, en het aanzicht van het landschap.(2)

bron: European Environment Agency. Forest Fires in Europe

Bosbranden zijn niet het gevolg van klimaatverandering zoals soms wel eens wordt gedacht. Er zijn altijd al natuurbranden geweest in de zomer. De verwachting is wel dat branden extremer worden door het opwarmen van de aarde. En dat de natuurbranden gaan opschuiven vanuit de mediterrane gebieden naar het noorden en steeds vaker zullen voorkomen in gebieden met een gematigd landklimaat zoals bij ons in Nederland. Klimaatverandering maakt het probleem van de bosbranden zeker urgenter. (1) Volgens het Europese milieuagentschap zal het gevaar voor branden die ontstaan door het weer minder toenemen als we de klimaatdoelen van Parijs halen, d.w.z. < 2 graden Celsius opwarming (middelste plaatje). Als we doorgaan met uitstoten zoals we dat nu doen, zal het gevaar in heel Europa flink blijven toenemen (laatste plaatje). 

Bosbranden op Sicilië – de lokale context

Op Sicilië is er nog een andere ontwikkeling gaande die bijdraagt aan het ontstaan van natuurbranden. In de periode tussen 1955 (42,6%) en 2016 (35,5%) is het areaal landbouwgrond – hoofdzakelijk tarwe, wijngaarden en olijfgaarden – afgenomen, met een relatieve daling van 20,2%. Het fenomeen van het verlaten van en de afname van landbouwgebieden kan in verband worden gebracht met de sociaal-economische en demografische dynamiek die Sicilië, en heel Zuid-Italië, heeft gekenmerkt tussen de jaren na de Tweede Wereldoorlog en de jaren zeventig. Enerzijds heeft dit geleid tot de trek van de Siciliaanse plattelandsbevolking naar de stedelijke centra en andere economisch meer ontwikkelde plaatsen (Noord-Italië, Noord-Europa en Amerika), en anderzijds tot een vermindering van het aantal werkzame arbeidskrachten in de landbouw als gevolg van tewerkstelling in andere economische sectoren, industrie en diensten.(7)
Door deze leegloop liggen veel oude olijfboomgaarden er verlaten en verwaarloosd bij. Er is niemand meer aanwezig voor het nodige onderhoud en om brandveiligheidsmaatregelen te treffen. Traditionele boerderijen en landbouwgronden liggen vaak ook op plekken die moeilijk te bereiken zijn, ver weg van grote steden of dorpen.  Hierdoor vormen ze een brandgevaar voor het hele gebied. De schade veroorzaakt door de branden op deze stukken land zijn zo gigantisch dat het niet zomaar te compenseren valt met het planten van bossen en kreupelhout.

Wat wordt er gedaan tijdens bosbranden?

Het bestrijden van bosbranden valt onder de verantwoordelijkheid van het “Comando Unità Forestali, Ambientale e Agroalimentari” (CUFAA). Dit is een speciale eenheid van het Italiaanse korps van Carabinieri dat sinds 1 januari 2017 het personeel en de functies van het staatsbosbeheer heeft overgenomen. Het is gespecialiseerd in de bescherming van land, water en het milieu en houdt zich ook bezig met de veiligheid en controles in de agro-voedingssector. Voor de bestrijding van bosbranden op Sicilië komen de “carabinieri forestali”  van de CUFAA in actie. Zij beschikken over een klein aantal Canadair-vliegtuigen en helikopters.

Op Sicilië is ook de brandweer erg belangrijk bij het bestrijden van de branden. Door de brandweerlieden wordt bepaald wat de mensen moeten doen om zich te beschermen tegen het vuur. Meestal wordt er opgeroepen om binnen te blijven en ramen en deuren te sluiten. Als het vuur te heftig wordt of niet onder controle te krijgen is, wordt opgedragen om te evacueren.Vaak weten de inwoners van deze gebieden goed wat te doen, omdat ze er mee opgegroeid zijn. Sicilië is een populaire vakantiebestemming, wat de evacuatie soms ingewikkelder maakt omdat toeristen vaak niet gewend zijn aan bosbranden en sneller in paniek raken. (2)

De beroepsbrandweer is niet alleen in het gevecht tegen het vuur. De lokale bevolking heeft in veel plaatsen een vrijwillige brandweer en andere manieren om het vuur te bestrijden en elkaar te waarschuwen. Deze vrijwillige brandweer zijn groepen die meer doen dan alleen elkaars huizen beschermen. Deze groepen werken vaak het hele jaar door om alles in de gaten te houden en de veiligheid zo veel mogelijk te garanderen. Daarnaast werken ze ook als gewone brandweerlieden bij het in veiligheid brengen van burgers en het blussen van het vuur. (3)
Er worden ook minder officiële kanalen gebruikt door (lokale) gemeenschappen om elkaar te waarschuwen voor bosbranden, bijvoorbeeld via Facebookgroepen of WhatsApp. Wanneer de “carabinieri forestali” de handen vol heeft met het blussen, helpen bewoners elkaar om hun bezittingen te beschermen. Volgens wetenschappers werkt deze ‘bottum up’ aanpak het beste. Dit betekent dat beleid wordt bepaald met en door de gewone mensen en niet alleen door de regering. (4)

Hoe kunnen de bosbranden worden voorkomen?

Het voorkomen van bosbranden is niet eenvoudig. Sommige wetenschappers zeggen dat beleid dat leegloop tegengaat en de traditionele landbouw promoot, de enige manier is om biodiversiteit te behouden. (3) Er moet dan worden achterhaald waarom mensen wegtrekken van het platteland en hoe het plattelandsleven aantrekkelijker gemaakt kan worden. Lokale context is hierbij belangrijk. Als er niet wordt gekeken naar problemen op lokaal niveau, bestaat de kans dat het beleid weinig verschil zal maken. ( 5) Niet alle plekken liggen aan een steile helling en niet ieder dorp heeft een groot tekort aan banen.  Dit vergt een samenwerking tussen verschillende sectoren om de situatie echt te verbeteren.

En zijn ook onderzoekers die bekijken hoe er op een andere manier kan worden omgegaan met brand:

• Vuur toelaten op de plekken en momenten waarop dat best wel eens goed kan zijn. Dat hebben we in Nederland bijvoorbeeld van watermanagement geleerd: ruimte maken voor de rivier, gebieden soms laten overstromen en bepaalde risico’s accepteren. Als je dat toepast op natuurbranden betekent dat bijvoorbeeld branden toelaten op plekken waar het geen gevaar vormt voor mensen, natuur of belangrijke infrastructuur.
  Of op momenten bijvoorbeeld in het voorjaar wanneer de bodem nog nat is en de brand gecontroleerd woedt en zo beheerst dat het op een gewenst moment gestopt kan worden. Brand hoeft dus niet slecht te zijn en is soms zelfs essentieel voor een ecosysteem, bijvoorbeeld  om takken en andere biomassa op te ruimen zodat er minder brandstof is voor toekomstige branden, waardoor die minder groot kunnen worden.
• Niet alleen – op het moment dat het zich voordoet – bestrijden van brand, maar juist ook een langdurige inspanning gericht op de preventie van natuurbranden.
• Mensen voorbereiden op een ongeplande/onverwachte brand, zodat iedereen weet wat gedaan moet worden in het geval dat een bosbrand zich voordoet. Hoe beter men weet wat te doen in het geval van brand, hoe sneller de juiste stappen gezet kunnen worden.

Hoe wapent il circolo zich tegen natuurbranden? 

Natuurbranden zijn niet ongewoon in de omgeving waar de olijfbomen van il circolo groeien. Het is een nachtmerrie voor elke boer.  Goed onderhoud is dan ook geen luxe maar bittere noodzaak. Daar laten de zwartgeblakerde stukken land of soms zelfs hele heuvels ons wel aan herinneren. En ook dat je elkaar hierbij nodig hebt. Het heeft weinig zin om brandpreventiemaatregelen te treffen op eigen land als je buren dat niet doen. Die onderlinge afhankelijkheid is een kwetsbaar punt. Zeker in een gebied waar veel mensen wegtrekken. Hoe pakt il circolo dit aan: 

• Ten eerste zorgen we ervoor dat er in de zomer geen bodembedekkers groeien tussen de olijfbomen. In de zomer ziet de olijfboomgaard er dus best kaal uit. Dit doen we dus bewust. Kleine plantjes zouden verdorren en veranderen in hooi door de warmte en aanhoudende droogte. Dit is brandgevaarlijk. We ploegen het daarom in de grond, zodat het geen brandgevaar meer vormt voor de bomen. Sterker nog, het is zo voeding geworden voor de de bomen. 
• Ten tweede houden we het snoeien van de olijfbomen goed bij. Dat is belangrijk om wildgroei te voorkomen en om dode, verdorde takken, bladeren te verwijderen die anders als brandstof voor het vuur zouden kunnen dienen.
• Tot slot zijn er bewust open ruimtes aangebracht op het land, zogenoemde brandgangen, die fungeren als een buffer. Hierdoor kan brand niet gemakkelijk overslaan van het ene gedeelte naar het andere, en zal het vuur uiteindelijk uitdoven door gebrek aan brandstof.

Siciliaanse olijfolie kopen

Ben je benieuwd geworden naar Siciliaanse olijfolie? Dan ben je bij ons aan het juiste adres. Extra vierge olijfolie en heerlijke gearomatiseerde olijfolie vind je in onze webshop.

We importeren de olijfolie zelf uit Sicilë, waardoor we de beste kwaliteit kunnen garanderen. Neem een kijkje in onze webshop en maak kennis met onze producten!

Bronnen: 

1. Cathelijne Stoof. NPO radio 1. Hoe kunnen we in de toekomst omgaan met bosbranden?. 1 augustus 2021. 
2. European Environment Agency. (2021) Forest fires in Europe. 
3. Vaiciulyte, S., Galea, E. R., Veeraswamy, A. & Hulse, L. M. (2019). Island vulnerability and resilience to wildfires: A case study of Corsica. International Journal of Disaster Risk Reduction, 40, 1-13.
4. Moreira, F. & Russo.(2007)  Modelling the impact of agricultural abandonment and wildfires on vertebrate diversity in Mediterranean Europe, Landscape Ecology, 22, 1461 – 1476.
5. Górriz-Mifsud, E., Burns, M. & Marini Govigl, V. (2019). Civil society engaged in wildfires: Mediterranean forest fire volunteer groupings.Forest policy and Economics, 102, 119-129.
6. European Commission. (2018). Agricultural land abandonment in the EU within 2015-2030. JRC policy insights, 1-7. 
7. Bazan, G., Castrorao Barba, A., Rotolo, A. et al. Geobotanical approach to detect land-use change of a Mediterranean landscape: a case study in Central-Western Sicily. GeoJournal 84, 795–811 (2019).
8. https://www.eea.europa.eu/data-and-maps/daviz/burnt-forest-area-in-five-3/%23tab-googlechartid_chart_51&sa=D&source=editors&ust=1628685264229813&usg=AOvVaw0rW1B8zOzDckPx2x2YLA1k