Worden olijfboeren eerlijk betaald?

Voor veel boeren loont het niet om goede olijfolie te produceren. De meeste olijfboeren kunnen nauwelijks overleven, zelfs al hebben ze lage kosten. En dan hebben we het niet eens over het nemen van maatregelen om de natuur te sparen. In feite wordt de gemiddelde olijfboer economisch uitgebuit, hier onder onze ogen in Europa. Dan is het eigenlijk ook niet zo verrassend dat olijvenboeren in een armoedeval terechtkomen en illegaal werken. Of dat hun kinderen naar het noorden vluchten of het bedrijf niet willen overnemen.  En dat olijfgaarden uiteindelijk worden verwaarloosd en mede daardoor vaak in vlammen opgaan. De nazaten van de oorspronkelijke eigenaar van Ongombo, waar de meeste olijven voor de olijfolie van il circolo worden geproduceerd, hebben er ook voor gekozen naar het noorden te verhuizen in plaats van het familiebedrijf voort te zetten.

Familie beschermt tegen faillissement

In 2012 heeft de Europese Commissie een studie gepubliceerd over de economische situatie van olijfboerderijen (1). De studie analyseert olijfgaarden in Italië, Spanje en Griekenland; de grootste olijfolieproducenten in Europa goed voor minstens 2/3 van de olijfolie ter wereld. De resultaten zijn schokkend. De helft van de bedrijven heeft een jaarinkomen van minder dan € 10.000 per voltijds meewerkend gezinslid; een kwart verdient zelfs minder dan € 5.000. En dat zelfs na ontvangst van EU-subsidies.

De meeste olijfboeren hebben kleine familiebedrijven. Slechts 1 tot 17% van de werknemers zijn geen familieleden (2). Ongeveer 50% van de totale kosten van olijfolie is toe te schrijven aan de inzet van familie. Als dat werk verricht zou worden door externe landarbeiders tegen lokaal tarief met sociale afdracht, zou het gemiddelde netto-inkomen van landbouwbedrijven zelfs negatief zijn . En dat gedurende vele jaren en zelfs met EU-steun ((1), Tabel 1, p. 8).

Hoge kosten, lage prijs

Experts zijn het erover eens: “Een echte Italiaanse extra vergine olijfolie heeft hogere productiekosten dan € 6” (3). Dat is het absolute minimum voor een liter conventionele extra vergine olie rechtstreeks van de olijvenpers. In sommige regio’s en op hellingen zijn deze kosten snel een factor twee of zelfs vier hoger ((4), p. 72). Mogelijk komen er kosten bij voor biologische en duurzame productie. Nadat de olijfolie is gebotteld, getest, geëtiketteerd, verpakt, gecertificeerd, gepromoot, verzonden en verkocht, ligt de kostprijs nog eens vele malen hoger.
Dat is nu niet terug te zien in de groothandelsprijs voor extra vergine olijfolie. Deze varieert tussen slechts € 3 in Spanje en Griekenland tot ongeveer € 4,21 in Italië (5). En vaak is het zelfs lager. EU-subsidies maken die verliezen niet goed. “Een olijfboer maakt zijn olie voor zo weinig geld, omdat hij geen alternatieven heeft. Achter de lage prijzen liggen bedrijfsmatige ellende en wanhoop verborgen, voorbodes van desolate olijfgaarden” ((4), p. 73).

Exploitatie van mens en natuur

Met andere woorden, de gemiddelde olijfboer en zijn familie worden economisch uitgebuit. Over het geheel genomen ligt het gemiddelde inkomen van olijfgaarden 33% tot 51% onder het nationale gemiddelde van de landbouw. En de trend is weinig hoopgevend. Dit EU-onderzoek (1) en andere EU-rapporten (6) concluderen dat “de economische situatie van olijfboeren in de loop der jaren aanzienlijk is verslechterd.”
Prijsdruk heeft ook een direct ecologisch effect. Conventionele olijventeelt is vaak zuiniger, maar kan leiden tot meer bodemerosie (7), verontreiniging van het grondwater (met insecticiden, herbiciden en pesticiden) en een algeheel verhoogde toxiciteit voor mens en milieu (8). Organische landbouw biedt daarentegen 30% meer biodiversiteit (9), minder broeikasgassen (40% minder N2O) (10) en meer koolstofopslag in de bodem. Biologische olijfolie is een “CO2-negatief product” (9). De biologische olijventeelt speelt dus een belangrijke rol met 34% van het areaal van alle permanente biologische gewassen (11).

Eerlijke handel in Europa?

Het probleem dat boeren nauwelijks van hun land kunnen leven, is niet nieuw. Niet voor niets bestaan er fairtrade certificaten voor geïmporteerd voedsel uit achterstandsgebieden, b.v. voor koffie uit Zuid-Amerika. Maar er zijn geen fairtrade certificaten voor olijfolie uit het zuiden van de EU, hoewel veel gezinnen daar geen eerlijke prijzen krijgen. Sommigen denken dat landbouwsubsidies van de EU dit corrigeren, maar dat is niet het geval. Het wordt hoog tijd dat fair trade ook hier in Europa wordt toegepast.

Welke rol kan het nieuwe gemeenschappelijk landbouwbeleid van de EU spelen?

De verwachtingen van de veranderingen in het EU-landbouwbeleid voor de periode 2023-2027 zijn hooggespannen. Voor het eerst wordt de EU-steun duidelijk afhankelijk gemaakt van de sociale component. D.w.z. dat de arbeidsomstandigheden en de rechten van landarbeiders moeten worden verbeterd. Bovendien zou door herverdeling van de subsidies meer steun komen aan kleine landbouwbedrijven. Deze blijven vaak achter in vergelijking met grote landbouwbedrijven, omdat de subsidies tot dusver afhankelijk zijn van de bedrijfsoppervlakte.
Een andere vooruitgang is de ondersteuning van jonge landbouwers. Betalingen voor startende ondernemingen, specifieke investeringen voor innovaties en inkomenssteun zijn bedoeld om de vlucht uit plattelandsgebieden tegen te gaan. Wij zijn blij dat deze aspecten eindelijk aandacht krijgen op “de Europese agenda”. Dit zijn precies de dingen waar wij ons als sociale onderneming voor inzetten.

Het bedrijfsmodel werkt niet meer

De markt voor olijfolie is wat de Amerikaanse econoom George Akerlof omschreef als een “markt voor citroenen”. Bij onzekerheid over de productkwaliteit is er geen prikkel voor klanten om hogere prijzen te betalen, omdat ze aannemen dat ze producten van mindere kwaliteit kopen (zogenaamde ‘citroenen’). Het gevolg is een neerwaartse spiraal van prijs en kwaliteit. Dit leidt uiteindelijk tot algeheel marktfalen(12).
Hoe staat het nu met olijfolie? Welnu, in 2018 kondigde Pierluigi Tosato, toenmalig directeur van de Spaanse wereldwijde marktleider Deoleo (met merken zoals Bertolli, Carapelli en Carbonell) luid en duidelijk aan: “Olijfolie is een gebroken bedrijfsmodel. We moeten het veranderen” (13). Hij klaagde over een gebrek aan consumentenvertrouwen, mogelijk vanwege eerdere beschuldigingen (14) en boetes (3), en beschreef vervolgens wat een ‘markt voor citroenen’ is: “Boeren hebben geen prikkel om olijfolie van hoge kwaliteit te produceren. Of omgekeerd: ze worden gestimuleerd om een lage kwaliteit te leveren” (15).

Is er fraude in de olijfolie-industrie?

Een symptoom van marktfalen is criminele activiteit en fraude, zoals sjoemelen met olijfolie en valse etikettering. Het internet staat er vol mee. Hieronder een paar links voor de geïnteresseerde:

• 150.000 liter vervalste olijfolie in beslag genomen  (16).
• Misleidende etikettering van olijfolie als “extra vierge” (3).
• Een heel boek (17) over oplichting met olijfolie dat leest als een thriller (recensie in The Guardian (18)).
• “Slippery Business” in de New Yorker  (19).
• Olijfoliefraude was het thema in ’60 minuten ‘ (20).

Een andere indicatie van marktfalen is ‘Big Oil’, met andere woorden veel macht van voor enkele spelers op de olijfoliemarkt. “In Spanje hebben enkele grote groepen het grootste deel van de olijfoliemarkt in handen. (…) In Italië is (…) de industrie zeer geconcentreerd, terwijl de grote bottelaars bijna de helft van de olijfoliemarkt beheersen (80% van de binnenlandse consumptie). ” Er zijn miljoenen olijftelers en miljarden klanten, maar “de extra Vergine-markt wordt gedomineerd door de grote marketeers. Een hoogwaardige kwaliteit olijfolie maakt weinig kans door overweldigende en oneerlijke concurrentie.”  ((4), p.35).

Hoe herken je goede olijfolie?

Het is ingewikkeld, maar termen als “Extra Vergine”, “Cold Pressed” en “First Press” zijn geen garantie voor kwaliteit. Er bestaan verschillende methoden voor het beter kunnen vaststellen van de kwaliteit van olijfolie. Volgens deskundigen voldoet “tenminste 95 procent van de zogenaamde” extra vierge “eigenlijk niet aan de wettelijke (sensorische) vereisten”  ((4), p. 29-30).  Zelfs erkende instellingen zoals Stiftung Warentest, een Duitse consumentenorganisatie, worden zwaar bekritiseerd in hun beoordelingen van “Extra Vergine” olijfolie.
Een goede en frisse olijfolie ruikt fruitig en smaakt aangenaam peperig en bitter (in pure vorm, niet zozeer in een gerecht). Dit zijn tekenen van frisheid en polyfenolen (antioxidanten). Olijfolie degradeert na verloop van tijd en de smaak wordt ‘plat’. Daarom hebben velen nog nooit goede olijfolie geproefd en zijn ze vaak verrast als ze dat wel doen. “De bittere en scherpe tonen van een verse olijfolie, zijn absoluut goede indicatoren van de gezondheid van een olie!” ((4), p. 82).

Eerlijke Siciliaanse olijfolie kopen

Ben je benieuwd geworden naar eerlijke olijfolie? Dan ben je bij ons aan het juiste adres. Extra vierge olijfolie en heerlijke gearomatiseerde olijfolies vind je in onze webshop.

We importeren de olijfolie zelf uit Sicilë, waardoor we de beste kwaliteit kunnen garanderen. Neem een kijkje in onze webshop en maak kennis met onze producten!

Bronnen:

1. European Commission EU olive oil farms report 2000-2010 Based on FADN data 
2. Briefing European Parliamentary Research Service, September 2017 
3. Italian Antitrust Authority Fines Lidl, Deoleo and Coricelli for Misleading Consumers, Oliveoil Times, 23 June 2016
4. Merum – Die Zeitschrift für Wein und Olivenöl aus Italien, DOSSIER OLIVENÖL 2015
5. Market situation in the olive oil and table olives sectors, Committee for the Common Organisation of the Agricultural Markets – Arable crops and olive oil – 30 September 2021
6. European Commission, Directorate-General for Agriculture and Rural Development, Olive oil in the EU, Economic Analysis 2017
7. Gómez, J. A., Romero, P., Giráldez, J. V., & Fereres, E. (2004). Experimental assessment of runoff and soil erosion in an olive grove on a Vertic soil in southern Spain as affected by soil management. Soil Use and Management, 20(4), 426-431.
8. Romero-Gámez, M., Castro-Rodríguez, J., & Suárez-Rey, E. M. (2017). Optimization of olive growing practices in Spain from a life cycle assessment perspective. Journal of Cleaner Production, 149, 25-37.
9. Tuck, S. L., Winqvist, C., Mota, F., Ahnström, J., Turnbull, L. A., & Bengtsson, J. (2014). Land‐use intensity and the effects of organic farming on biodiversity: a hierarchical meta‐analysis. Journal of applied ecology, 51(3), 746-755.
10. Skinner, C., Gattinger, A., Krauss, M., Krause, H. M., Mayer, J., Van Der Heijden, M. G., & Mäder, P. (2019). The impact of long-term organic farming on soil-derived greenhouse gas emissions. Scientific reports, 9(1), 1-10.
11. European Commission,  Directorate-General for Agriculture and Rural Development, Facts and figures on organic agriculture in the European Union, December 2016
12.  Akerlof, G. A. (1978). The market for “lemons”: Quality uncertainty and the market mechanism. In Uncertainty in economics (pp. 235-251). Academic Press.
13. CEO of Largest Olive Oil Company Calls the Industry’s Business Model ‘Broken’, Oliveoil Times, 11 July 2018
14. Italian Prosecutor Accuses Seven Brands of Fraud, Oliveoil Times, 12 November 2015
15. https://youtu.be/PFP9OeDGH5U?t=22
16. 150,000 Liters of Fraudulent Oil Seized by Europol, Oliveoil Times, 21 May 2019
17. Mueller, T. (2012). Extra Vergine: Die erhabene und skandalöse Welt des Olivenöls. Redline Verlag 
18. Rento, A. Book review, Extra Virginity: The Sublime and Scandalous World of Olive Oil by Tom Mueller, The Guardian, Fri 13 Jan 2012
19. Mueller, T. (2012) The New Yorker. Letter from Italy August 13, 2007 Issue Slippery Business – The trade in adulterated olive oil.
20. Mafia Control of Olive Oil the Topic of ’60 Minutes’ Report, Oliveoil Times, 3 January 2016
21. Bajoub, A., Bendini, A., Fernández-Gutiérrez, A., & Carrasco-Pancorbo, A. (2018). Olive oil authentication: A comparative analysis of regulatory frameworks with especial emphasis on quality and authenticity indices, and recent analytical techniques developed for their assessment. A review. Critical reviews in food science and nutrition, 58(5), 832-857.
22. Merum – Die Zeitschrift für Wein und Olivenöl aus Italien, DOSSIER OLIVENÖL 2003.